Istotą organizującą wypowiedź w liryce jest podmiot liryczny, usytuowany we wnętrzu świata opisywanych treści. To jego perspektywa patrzenia na świat zostaje przekazana w wierszu (subiektywizm). To, jak się wypowiada, w jakich okolicznościach – determinuje sytuację liryczną.

Aby określić sytuację liryczną, badamy:

• Kto mówi? → Kim jest osoba mówiąca? (np.: wiek płeć, kondycja, doświadczenie, stan uczuciowy, stosunek do świata)
• Do kogo? → Kim jest adresat liryczny? (sprecyzowany, konkretny - czy uogólniony)
• O czym? → Co jest treścią wypowiedzi, jakie problemy porusza lub jakie uczucia wyraża podmiot lir.?
• Kiedy? Gdzie? → Jakie są okoliczności sytuacji mówienia?
• Dlaczego? Po co? → Jakie są intencje osoby mówiącej?
• W jaki sposób mówi? → Jak została ukształtowana wypowiedź? (np.: refleksyjnie, ściszonym tonem- czy też patetycznie, z wyrywaniem sobie włosów z głowy; wypowiedź pięknym językiem - czy urywanymi, krótkimi zdaniami itd.)

Przykład:

M. Pawlikowska – Jasnorzewska Miłość

Nie widziałam cię już od miesiąca.
I nic. Jestem może bledsza,
trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca,
lecz widać można żyć bez powietrza!

Analiza sytuacji lirycznej w wierszu

• Kto mówi? Dziewczyna, kobieta (formy gramatyczne)
• Do kogo mówi? Pozornie do ukochanego (nie widziałam cię), ale raczej jest to sytuacja samotności, więc monolog wewnętrzny; mówi do samej siebie.
• O czym mówi? Tęsknota, męka, poczucie opuszczenia, próba zdystansowania się do miłości
• W jakich okolicznościach (gdzie, kiedy?): Po opuszczeniu przez ukochanego

Wniosek: sytuacją liryczną wiersza jest wyznanie (intymność treści, subiektywizm wypowiedzi)

Przykłady sytuacji lirycznych

• Wyznanie: wypowiedź o stanie duszy podmiotu lirycznego, ekspresja uczuć, intymność; zwykle tematyka miłosna
• Spowiedź: wyznanie dramatycznych, wstydliwych treści, skrywanych przed światem, odstępujących od norm moralnych

  Jestem mordercą, narzędziem tak ślepym jak miecz w ręku kata

• Zwrot do adresata: w wypowiedzi występuje „ty” liryczne, które konkretyzuje wyznanie podmiotu lirycznego, uściśla je, uwydatnia stopień zaangażowania podmiotu. W centrum wypowiedzi jednak – pozostaje „ja” liryczne.

  Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,
  czemu się, miła, tak często spowiadasz?

• Opis (osoby, sytuacji, miejsca): zwykle w poezji nie służy obiektywnemu prezentowaniu świata przedstawionego, lecz wyraża subiektywne emocje, stan ducha podmiotu, nawet ukrytego – liryka opisowa.

  Taki tam spokój...Na gór zbocza Światła się zlewa mgła przezrocza, Na senną zieleń gór. (...)

• List poetycki
• Przemówienie
• Lament
• Apel
• Manifest
• Modlitwa

• Opowiadanie liryczne w liryce narracyjnej,
• Dialog w liryce sytuacyjnej
• Monolog (określenie ogólne) w liryce bezpośredniej