Utwór literacki powstaje zwykle w wyniku różnych okoliczności: czasem w związku z wydarzeniami w życiu artysty, czasem w wyniku inspiracji zewnętrznej, jako polemika z czymś lub kontynuacja czegoś (jakieś idei). Pogłębiona interpretacja tekstu próbuje dotrzeć do owych ukrytych znaczeń, wpisanych przez autora w dzieło.
Dzieło literackie zanurzone jest w oceanie kontekstów, wiążących się z różnymi płaszczyznami:
- plan życia autora → kontekst biograficzny (np.: zawiązek Trenów z wydarzeniami w życiu J. Kochanowskiego - śmierć córki)
- plan zdarzeń historycznych, politycznych → kontekst historyczny (np.: doświadczenie II wojny światowej - obecne w poezji K. K Baczyńskiego)
- plan przemian ustrojowych, społecznych → kontekst społeczny (np.: przemiany poglądów Cezarego Baryki na temat rewolucji w Przedwiośniu - i światopogląd Żeromskiego)
- plan idei filozoficznych → kontekst filozoficzny, ideowy (np.: polemika między ideami romantyzmu i pozytywizmu w Lalce, widoczna w kreacji Wokulskiego, w dwoistości narracji )
- plan idei religijnych → kontekst religijny (np.: odwzorowanie średniowiecznego ładu świata w Bogurodzicy:hierarchizm ontologiczny, pośrednictwo świętych w modlitwach do Boga, najwyższa wartość - zbawienie)
- plan sztuki → kontekst estetyczny (np.: eseje o sztuce Z. Herberta Martwa natura z wędzidłem: opis dzieła sztuki staje sie okazją do uogólnionych refleksji o kulturze).
- plan innych dzieł literackich → kontekst literacki (np.: cytat z Ody do młodości w Kartotece T. Różewicza i jego parodystyczny sens)
- plan twórczości samego autora → kontekst macierzysty (np.: przywołanie postaci Stasi Bozowskiej, nauczycielki z Siłaczki - w Ludziach bezdomnych S. Żeromskiego)