Kiedy obcujemy z dziełem artystycznym (dowolnej dziedziny sztuki), najczęściej nie poddajemy go gruntownej analizie. Odbieramy nastrój, aurę; uderza nas idea, emanująca z dzieła; zgadzamy się z treścią przekazu bądź nie. Możemy zachwycać się harmonią (barw, dźwięków, słów) lub być poruszonym kontrastami, zgrzytami; pięknem lub brzydotą.
Jestem przekonana, że najczęściej – w życiu – odbiór sztuki jest pozaracjonalny i pozawerbalny. Coś nam się podoba lub nie. Wiecie sami, jak trudno wam zwykle napisać recenzję czegoś tam: bo wtedy właśnie kończy się odbiór przez serce, a zaczyna próba analizy. Akt werbalizowania jest zawsze aktem racjonalizowania. Nie zawsze to dobrze.
Kiedy jednak mówimy o docieraniu do głębokiej idei tekstu kultury, to musimy uwzględnić w tym procesie etap analizy. Nie wystarczy jednak wtedy stwierdzenie, że „autor użył w tekście wielu środków stylistycznych: epitetów, metafor i symboli”. Należy wskazać niektóre z nich, spróbować odczytać ich znaczenia, odkryć funkcje, jakie pełnią w tekście. Utwór ukaże wtedy nam swoje prawdziwe oblicze. Dotrzemy do celu komunikatu, doznamy kontaktu z samym twórcą dzieła.
zamiar artysty ⇒ środek stylistyczny ⇒ efekt artystyczny
Funkcja środka artystycznego – to zamierzenie autorskie, wiążące się z celem budowania komunikatu artystycznego. Poniżej spróbowałam odkryć niektóre z tych zamierzeń.
Funkcja budowania nastroju:
Środek stylistyczny buduje nastój.
epitet
metafora
słowa klucze (np. nagromadzenie rzeczowników)
poetyzm: nastrój podniosłości, elegancji, patosu
onomatopeja: nastrój opisywanego zjawiska (deszcz, grzmot, szelest,)
Funkcja ekspresji uczuć autora/bohatera:
Środek stylistyczny jest nośnikiem emocji.
zdrobnienie: uczucia pozytywne: czułość, miłość, zachwyt
zgrubienie: uczucia negatywne: nienawiść, pogarda, niechęć, złość
złożenie: na ogół negatywne
eksklamacja; hiperbola: uczucia mocne, dramatyzm, ból, cierpienie albo też zachwyt, szczęście
pytanie retoryczne: stan zagubienia, wahanie, niepewność
Funkcja kreacyjna
Budowanie świata przedstawionego
epitet: malarskość, oddanie barwy świata
archaizm: budowanie świata przeszłości
neologizm: świat wymyślony przez artystę
orientalizm: budowanie egzotyki, nowości, klimatu świata podróży, kolorytu miejsca
Funkcja melodyczna:
Budowanie warstwy brzmieniowej utworu.
rym: tworzenie wiązania brzmieniowego w wierszu (funkcja wierszotwórcza)
rytm: oddanie rytmu żądanego zjawiska (np. rytm pociągu, rytm walca)
epifora, anafora,onomatopeja
instrumentacja głoskowa:
samogłoskowa: lamentacja (a, o, u);
spółgłoskowa: twarda, brutalna, rewolucyjna (r, rz, wr, grz); szeleszcząca (s, sz, szcz) – dla podkreślenia opisywanych zjawisk
przerzutnia: łamanie monotonii wersu, upodobnienie poezji do zdania języka mówionego.
Sprawdź przykłady
Funkcja nośnika idei:
Środki stylistyczne wyrażają myśl, ideę wiersza. Odczytanie nowo tworzonych sensów przybliża do interpretacji wymowy tekstu,
symbol
alegoria
personifikacja
metafora
( oraz właściwie każdy inny środek stylistyczny)
Funkcja budowania komizmu
np:
instrumentacja głoskowa
neologizm
Sprawdź przykłady
