Słownictwo ekspresywne

(Przykłady opracowane na podstawie rozdz. podręcznika A. Gis, J.Kaniewskiego Moja polszczyzna do kl. II)

Istnieje wiele środków stylistycznych, których zastosowanie w utworze literackim wzbogaca barwę uczuciową prrzedstawianych treści. Człowiek jest istotą emocjonalną, często reaguje na świat zachwytem lub wstrętem, na drugiego człowieka miłością lub niechęcią. Bohaterowie liryczni lub powieściowi nie tylko przeżywają stany uczuciowe jak wszyscy ludzie, ale i wyrażają je, posługując się często językiem emocjonalnym. Słownictwo ekspresywne może zaistnieć również w narracji czy odautorskim opisie świata, co służy ukazaniu stosunku autora do przedstawianych treści.

Do słownictwa ekspresywnego zaliczymy:

  • eufemizmy
  • ekspresywizmy
  • kolokwializmy
  • wulgaryzmy

 

Eufemizmy

  • Służą złagodzeniu wypowiedzi, przedstawieniu treści w sposób delikatny
  • Często oparte są na peryfrazie (omówieniu jednego pojęcia kilkoma wyrazami)

Powody stosowania eufemizmów:

  • Zastąpienie wulgaryzmów, przekleństw, wyrazów dosadnych – słownictwem cenzurowanym (np. do edycji treści w medium publicznym)
  • Omówienie zjawisk nagannych, nieprzyjemnych (mieć za ciasne buty – ’być upitym’, kobieta lekkich obyczajów) – jako wynik tabu społeczno-obyczajowego (nie mówi się o alkoholizmie, prostytucji)
  • Manifestacja przynależności do określonej kultury. Kindersztuba, zasady savoir - vivre’u nie pozwalają na stosowanie słownictwa wulgarnego, ale przecież wychowany człowiek też ma emocje lub wyraziste poglądy. (niemądry - zamiast ’głupi’, nie najpiękniejszy - zamiast ’okropny’, ’obrzydliwy’)

 

Ekspresywizmy

Ekspresywizmy (łac. expressio – ‘wyrażenie’)

  • Służą wyrażeniu emocji, uczuć, osobowości

 

Sposoby uzyskiwania ekspresji wypowiedzi

  • Dzięki zastosowaniu środków słowotwórczych (złożenia, zgrubienia, zdrobnienia; inne wykorzystanie formantów)
  • Stosowanie wyrazów ze zmianą w znaczeniu (ironia, neologizmy semantyczne)
  • Używanie zapożyczeń
  • Stosowanie wyrażeń ekspresyjnych (brr, fuj, fe)

 

Klasyfikacja wyrazów ekspresywnych

Ekspresywizmy

pełniona funkcja

przykłady

pieszczotliwe - zdrobnienia

wyraz aprobaty, sympatii, życzliwości

córeczka, słoneczko, złotko

żartobliwe - ekspresywizmy

ujawnienie poczucia humoru, ukazanie na wesoło zjawisk

bystrzak, ciuchcia

ironiczne - ekspresywizmy

pozorna aprobata, zawierająca rzeczywistą krytykę, drwinę, szyderstwo

elegancik, pracuś

lekceważące - kolokwializmy

wyrażenie poczucia wyższości

smarkacz, bałwan

pogardliwe - kolokwializmy

nazywanie osób i rzeczy z pogardą

cienias, głupol

rubaszne - kolokwializmy

dosadne nazywanie rzeczy

głupek, babsko

grubiańskie - kolokwializmy

manifestacja negatywnych uczuć, agresja słowna

syf, dupek

obelżywe - kolokwializmy

używane celowo, aby kogoś obrazić, upokorzyć, agresja słowna

  

wulgarne - wulgaryzmy

łamanie norm obyczajowych, niedbanie o uczucia i wrażenia estetyczne

  

Kolokwializmy

- wyrazy zaczerpnięte z języka potocznego, często wyraziście nacechowane emocjonalnie.

Kolokwializacja – to świadome wprowadzenie do tekstu swobodnego języka potocznego, obrazowego, nacechowanego ekspresywnie. Kolokwializacja obejmuje i sferę leksyki, i składni potocznej; często wprowadza skrót składniowy a nawet błąd językowy dla oddania dynamizmu i kolorytu języka codziennego, mówionego.

  • Służy stylizacji środowiskowej (charakteryzuje bohatera lub środowisko: Ty, ten, tego! Skocz no po Heńka, migiem! Nie rycz, łeb mi pęka.)
  • Jest narzędziem opisu rzeczywistości i stanów emocjonalnych. (Rycz, mała, rycz, płacz, maleńka płacz; masz to u mnie od dziś.)

 

 

Wulgaryzmy

  • Służą (jeśli służą) ekspresji uczuć, na ogół negatywnych, gniewnych, agresywnych.
  • Jeśli nie służą ekspresji, ich stosowanie wynika z nieznajomości innych pojęć, ubóstwa językowego i prymitywizmu społecznego, czyli lekceważenia kanonów dobrego zachowania; dowodzi prostactwa.
  • Przykładów nie będzie, oczywiście.